Het recht op vrijheid van godsdienst en levensbeschouwing is een mensenrecht dat ons uitdaagt. Of je nu deze of gene religie aanhangt, agnost bent of ongelovig, je hebt het recht om die identiteit ten volle te beleven. Tegelijk moet je dat ook van anderen aanvaarden. Dat is niet altijd eenvoudig, zeker niet in een omgeving waar er een hele waaier aan zo’n identiteiten opduiken.

Tegelijk toont het recht op godsdienstvrijheid hoe krachtig universeel mensenrechten zijn. Het mensenrechtenkader bevestigt het recht op keuzevrijheid over je levensbeschouwing. Het legt niet op welke levensbeschouwing dat dan wel zou moeten zijn. Mensenrechten erkennen levensbeschouwing als deel van je identiteit en laten tegelijk een waaier aan diversiteit toe.

Het recht op vrijheid van godsdienst kan zeker inherent tot spanningen en ongemak leiden. En dan vooral het recht om die godsdienst ook te uiten in erediensten, gebruiken, kleding, enz. Maar vandaag wordt vrijheid van godsdienstbeleving al te vaak als een probleem voorgesteld. Spanningen worden opgepookt omwille van een politiek discours dat drijft op een verdeling in wij en zij.

Bijvoorbeeld over het dragen van een hoofddoek is er vaak veel te doen. Voor de enen is het een teken van de onderdrukking van de vrouw binnen de islam. Voor de anderen is het een essentieel deel van de godsdienstbeleving. Maar uiteindelijk is wat écht telt, de vrouw die hem wel of niet aan wil.

Sommigen maken door het te dragen misschien vooral een religieus, politiek of cultureel statement. Zij die gestreden hebben om hem niet te dragen zien er allicht een symbool van onderdrukking en van het patriarchaat in. Zij die hem moeten afleggen om naar school te kunnen, misschien net zo goed maar dan in een andere richting. En voor nog anderen is het misschien een kledingstuk dat ze dragen omdat hun ouders dat ook deden en het is wat ze rond zich heen zien.

Laten we het eens proberen tot zijn essentie brengen. Iedereen heeft recht op godsdienstvrijheid.

Dat houdt onder meer in dat je vrij bent om je religie te beleven en dat te tonen, bijvoorbeeld door het dragen van religieuze symbolen. Dit recht houdt uiteraard ook in dat je vrij bent om dat niet te doen. Met andere woorden: moslima’s hebben de vrijheid om zelf te kiezen of ze al dan niet een hoofddoek of gezichtssluier willen dragen. She decides, zeg maar.

Dit keuzerecht van vrouwen kan echter op verschillende manieren onder druk komen te staan. Wanneer een vrouw gedwongen wordt om een hoofddoek of een gezichtssluier te dragen, bijvoorbeeld. Dwang, vanwege een echtgenoot, familie of de gemeenschap, kunnen we niet tolereren en daar moeten we waakzaam voor zijn. Een zeer moeilijke opdracht om die lijn te bewaken en zeker niet iets wat met extreme voorstellen zoals een algemeen hoofddoekenverbod vooruitgeholpen wordt.

Anderzijds moeten ook bijvoorbeeld werkgevers het keuzerecht van vrouwen respecteren. Ze mogen niet discrimineren tegen moslima’s en moeten hen de ruimte geven om een hoofddoek te kunnen dragen. Beperkingen zijn enkel verantwoord wanneer ze noodzakelijk en proportioneel zijn, bijvoorbeeld om veiligheidsredenen. Een algemeen verbod omwille van het imago van de werkgever of verwachtingen van klanten kan niet.

Terwijl het kompas van de mensenrechten duidelijk de weg wijst, wordt het debat over het dragen van de hoofddoek al te vaak opgehitst omwille van andere belangen. En dat is nefast want leidt tot acties of ballonnetjes waarbij politici de mist ingaan.

In deze hele discussie mogen we bovendien niet uit het oog verliezen dat een inperking van het recht op godsdienstvrijheid, ook een impact heeft op andere rechten. Mensenrechten zijn namelijk onderling verbonden en ondeelbaar. Een verbod om een hoofddoek te dragen op school of op het werk kan de toegang van moslimvrouwen tot de arbeidsmarkt en tot het onderwijs beperken. Hun recht op onderwijs en hun recht op werk komen dan in het gedrang. Hoewel zo’n verbod dan zou ingesteld zijn met de bedoeling de rechten van vrouwen te beschermen, werkt het omgekeerd.

Laat ons dus niet meesurfen op ideologische, politieke of religieuze woelwaters, maar het kompas van de mensenrechten standvastig hanteren. Onze levensbeschouwing is een essentieel deel van onze identiteit als mens. We hebben het recht om die te beleven zoals elk van ons dat wil.

Over Wies De Graeve

Wies De Graeve is directeur van Amnesty International Vlaanderen. Hij volgt internationale en Belgische mensenrechtenkwesties, maakt ze zichtbaar en zet zo mee regeringen en bedrijven onder druk. Zijn pas verschenen boek Het recht om mens te zijn is een vurige ode aan de mensenrechten. Aan de hand van 7 thema’s toont hij aan hoe de mensenrechten levens veranderen.